Najstarszy zabytek powiatu wołomińskiego wzniesiono w 1635 roku dla ówczesnego właściciela dóbr Chrzęsne Stefana Dobrogosta Grzybowskiego. W swojej epoce i później nie była to zwyczajna siedziba szlachecka, bo dwory ziemiańskie długo jeszcze wznoszono ? głównie z drewna. Pałac ten stanowił prawdziwą rezydencję magnacką.
W lipcu 2014 r. na łamach ?Życia Powiatu? przybliżyłem Czytelnikom sylwetkę pierwszego znanego z nazwiska właściciela Chrzęsnego, księdza Jana Woysławskiego, proboszcza i budowniczego łomżyńskiej fary, którego szczątki kilka lat temu odkryto przy okazji remontu tamtejszej świątyni. Wiemy, że w ciągu pięciu wieków Chrzęsnem władało kilkanaście różnych rodów, bądź ich pojedynczych przedstawicieli. Kolejnym znanym właścicielem Chrzęsnego był pochodzący spod Zakroczymia biskup Andrzej Noskowski herbu Łada, renesansowy mecenas i budowniczy, dobrodziej Pułtuska, który rozbudował zamek (dzisiejszy Dom Polonii) oraz kolegiatę. Czy jednak Noskowski bawił w Chrzęsnem? Na pewno tu bywał, ale nie pozostał po nim żaden trwalszy ślad.
W 1623 dobra Chrzęsne zakupił bohater niniejszego artykułu Stefan Dobrogost Grzybowski (ok. 1580 ? po 1644) piszący się de Grzybowo-Windyki a pieczętujący się herbem Prus II (Wilczekosy).(Windyka to przydomek rodu, a Windyki nazwa najstarszego z przysiółków w okolicy szlacheckiej Grzybowo- w ziemi mławskiej). Kim był ów Grzybowski, że mógł pozwolić sobie na wzniesienie tak okazałej rezydencji? Wywodził się co prawda ze starego mazowieckiego rodu, którego protoplasta Windyka z Grzybowa w 1345 r. uzyskał potwierdzenie nadań, jakie wcześniej od książąt mazowieckich otrzymali jego przodkowie, ale drzewo genealogiczne nie gwarantowało majątku. Awans rodziny rozpoczął się od ojca Stefana ? Mikołaja, który został starostą mławskim i podkomorzym warszawskim. Stać go było, by wysłać synów na studia zagraniczne (Stefan Dobrogost ? 1603 r. w Ingolsztadzie, 1604 w Bolonii, 1605 w Padwie.), a później dał radę wyjednać u Zygmunta III Wazy urzędy dworskie dla trzech swoich synów, w tym Stefana, który w wieku ok. 30 lat rozpoczął gromadzenie kolejnych urzędów: 1613 r. – stolnik dworu królewskiego z nadania Zygmunta III Wazy, 1620 ? podkomorzy warszawski, 1623 ? starosta mazowiecki, 1632 ? starosta kamieńczykowski, 1633 ? kasztelan lubelski…
Powiernik Zygmunta III i Władysława IV
Stefan Dobrogost cieszył się szacunkiem mazowieckiej szlachty i jako senator z ziemi warszawskiej brał udział w wielu sejmach. Zapamiętano jego rzeczowe wystąpienia w sprawach skarbowych i sądowych i wydatnie przyczynił się do wzmocnienia egzekucji poborów na rzecz zaciężnej piechoty węgierskiej a także budowy nowego mostu na Wiśle. Zasiadał w komisji menniczej i do spraw sądów kapturowych, zadbał o utrzymanie targowego w stolicy na rzecz utrzymania szpitali. Był personą znaną i szanowaną w całej Rzeczposplitej. W 1629 r. Zygmunt III Waza wysłał Grzybowskiego z poselstwem do Królewca do elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma Hohenzollerna, by zmusić lennika do wypełnienia zobowiązań sojuszniczych w wojnie ze Szwecją. Już wtedy Stefan Dobrogost był na tyle zamożny, by wystawić własną chorągiew husarską, której utrzymanie kosztowało majątek. Po śmierci Zygmunta III brał udział w elekcji jego syna Władysława IV jako deputat z… Wielkopolski, jeden z tych, którzy negocjowali przywileje szlacheckie oraz pieczętowali elekcję. Jako przyjaciel obu Wazów doradzał im i prowadził wiele ważnych misji z polecenia królewskiego. Stać go było na to, by odradzać Władysławowi IV ślub z kalwinką Elżbietą, córką króla czeskiego Fryderyka i Elżbiety Stuart.
Rezydencja godna magnata
Jako persona tak wpływowa i obdarowana tyloma godnościami zdołał Stefan Dobrogost zgromadzić pokaźny majątek na całym Mazowszu: liczne dobra z folwarkami, młynami a nawet kopalnią odkrywkową rudy żelaznej w ziemi czerskiej czy spichlerzem zbożowym w podwarszawskim Skaryszewie nad Wisłą. Rezydował w tym czasie w dworze na Krakowskim Przedmieściu, a w 1633 roku rozpoczął budowę pałacu w zakupionej 10 lat wcześniej wsi Chrzęsne w pow. kamieńczykowskim ziemi nurskiej, do którego przeniósł się na stałe dwa lata później, cały czas jednak pomieszkując w Warszawie w związku z licznymi obowiązkami.
10 kwietnia 1635 r. miał przyjmować w Chrzęsnem samego króla Władysława IV, który chętnie uciekał z Warszawy i wielokrotnie bywał gościem w licznych majątkach Grzybowskiego. To tu miał dożywać swoich dni Stefan Dobrogost (drugie imię zapisujący często z łacińska ? Bonawentura) wraz z małżonką Marią Joanną, bawarską baronówną Petinger a Petting et Persing herbu Petinger. Swoją żonę poznał na dworze królewskim, gdyż była ona dwórką Konstancji Habsburżanki, drugiej żony Zygmunta III Wazy. Z tego związku na świat przyszedł syn Jan i trzy córki: Anna, Urszula i Teodora.
Wzniesienie rezydencji w Chrzęsnem potwierdzało wysoki status społeczny i majątkowy Stefana Dobrogosta. O wielkości jego rodu świadczyły późniejsze koligacje Grzybowskich z magnackimi rodami Czartoryskich, Jabłonowskich, Opackich, Krasińskich, Ostrorogów, Denhoffów… Pałac, należący obecnie do Starostwa Powiatu Wołomińskiego, po dziś dzień pozostaje najznakomitszą siedzibą szlachecką na terenie powiatu wołomińskiego. Okazałością przebijał go jedynie, wybudowany 150 lat później, a dziś już nieistniejący, pałac księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie.
Robert Szydlik