Ostre zatrucie jest stanem ciężkich, niekiedy śmiertelnych zaburzeń fizjologicznych czynności organizmu, spowodowanych nagłym wchłonięciem trucizny.
Szerokie stosowanie licznych toksycznych substancji w przemyśle, rolnictwie, gospodarstwie domowym, rozwój farmakologii i łatwy dostęp do leków powodują, że wzrasta liczba przypadków ostrych zatruć. Szacunkowo określa się je na 1-2 przypadki rocznie na 1000 mieszkańców, przy czym ok. 50% wszystkich zatruć stanowią incydenty samobójcze, 40% zdarza się przypadkowo, a 10% powstaje w związku z wykonywaną pracą zawodową. Wśród zatruć samobójczych ok. 80% stanowi nadużycie leków, a spośród zatruć przypadkowych najczęstsze są zatrucia tlenkiem węgla i alkoholem etylowym.
Dokładny wywiad
Rozpoznanie ostrego zatrucia opiera się na danych z wywiadu, badaniu klinicznym i laboratoryjnym wykazaniu substancji toksycznych lub ich metabolitów we krwi, moczu, powietrzu wydychanym, wymiocinach, popłuczynach żołądkowych. W przypadku podejrzenia ostrego zatrucia obowiązuje dokładne zebranie wywiadu dotyczącego obecności i ilości znajdujących się w otoczeniu chorego substancji toksycznych, ostatnio zażywanych leków, zawartości domowej apteczki.
Osoby udzielające pierwszej pomocy zatrutemu są zobowiązane zabezpieczyć materiał umożliwiający identyfikację czynnika toksycznego (opakowania po lekach, resztki podejrzanych potraw). Brak jest swoistych objawów ostrego zatrucia, dlatego też każdy stan chorobowy o nieznanej etiologii należy różnicować z zatruciem. W obrazie klinicznym dominują różnego typu zaburzenia świadomości – od stanów pobudzenia do śpiączki – oraz objawy związane z drogą wniknięcia substancji szkodliwych – np. duszność, kaszel, wymioty, łzawienie, podrażnienie skóry.
Wdrożenie jakichkolwiek zabiegów eliminujących trucizny z organizmu powinno być poprzedzone oceną stanu ogólnego osoby poszkodowanej. Chory nieprzytomny, z zaburzeniami oddychania, niedrożnością dróg oddechowych, z cechami zaczynającego się wstrząsu, będzie wymagał przede wszystkim zabiegów i działań poprawiających wydolność oddychania, utrzymania drożności dróg oddechowych, zabezpieczenia przed zachłyśnięciem się.
Zatrucie wziewne
W przypadku zatrucia wziewnego należy wynieść poszkodowanego ze skażonej powierzchni lub ułatwić dostęp czystego powietrza, następnie oceniamy wydolność oddechu, sprawdzamy drożność górnych dróg oddechowych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego oddychania rozpoczynamy zabiegi resuscytacyjne, z zastrzeżeniem, że u osób zatrutych gazami drażniącymi lub związkami fosforoorganicznymi (liczne środki owadobójcze) nie wolno stosować oddechu zastępczego ?usta-usta”.
Zatrucie doustne
Przy zatruciu doustnym postępowanie polega na rozcieńczeniu trucizny wodą, neutralizowaniu jej za pomocą nieswoistych odtrutek, np. węgiel leczniczy podawany w postaci zawiesiny 15 – 50 g w 500 ml. wody. Zawartość żołądka usuwamy wywołując u poszkodowanego wymioty. Można je prowokować wyłącznie u osób przytomnych, ze sprawnymi odruchami obronnymi w zakresie gardła i krtani, przed upływem 2-4 godzin od chwili przyjęcia trucizny. W tym celu podajemy do wypicia letnią wodę lub zawiesinę węgla w ilości do 50 ml na 10 kg wagi ciała.
podając większe ilości wody jednorazowo można spowodować przepchnięcie zawartości żołądka do dalszych odcinków przewodu pokarmowego i zwiększyć wchłanianie trucizny. Po sprowokowaniu wymiotów zabieg powtarzamy kilkukrotnie. Nie wolno prowokować wymiotów u osób 1. nieprzytomnych; 2. zatrutych środkami żrącymi ( kwasy, zasady) – ze względu na możliwość perforacji ścian przełyku i żołądka; 3. zatrutych produktami naftowymi – nie wywołują one odruchów obronnych po przedostaniu się w okolicę wejścia do krtani i tym samym stwarzają duże ryzyko zachłyśnięcia.
Pomoc w zakażeniach skóry
W skażeniach skóry pierwsza pomoc polega na spłukiwaniu skażonej powierzchni dużą ilością chłodnej lub letniej bieżącej wody w celu rozcieńczenia i usunięcia trucizny. Odzież zdejmujemy pod ciągłym strumieniem wody skierowanym na skórę.
Nie wolno używać gorącej wody, szczotek czy gąbek – w ten sposób unikamy przekrwienia skóry, które wzmaga wchłanianie trucizny. Z kolei zbyt zimna woda może doprowadzić w przypadku rozległych ran do niebezpiecznego wychłodzenia organizmu.
Nie stosuje się środków zobojętniających chemicznie, gdyż mogą nasilać uszkodzenia skóry pod wpływem ciepła uwolnionego w trakcie reakcji chemicznej. Po zakończeniu kilkunastominutowego odkażania uszkodzoną skórę zabezpiecza się jałowym opatrunkiem.
W przypadku skażenia oczu należy natychmiast rozchylić powieki i przemywać gałkę oczną wodą pod niskim ciśnieniem. Powinno to trwać min. 5 minut, po czym zakłada się jałowy opatrunek.
Opisane postępowanie obowiązuje również w przypadku skażenia oka wapnem niegaszonym, z tym, że przed rozpoczęciem płukania mechanicznie usuwamy zalegające w worku spojówkowym większe grudki wapna (w kontakcie z wodą wydzielają dużą ilość ciepła, nasilając obrażenia).