O dzieciach, które nie ukończyły pierwszego roku życia, mówimy ? niemowlęta. Stwierdzamy w ten sposób, że dzieci te nie mówią. A przecież od drugiego miesiąca życia dzieci wytwarzają najróżniejsze dźwięki. Z każdym dniem jest ich coraz więcej. Towarzyszą one wszelkiej aktywności.
W okresie niemowlęcym, określanym przez językoznawców okresem przedjęzykowym lub okresem melodii, dzieci, produkowanym przez siebie dźwiękom językowym (lub podobnym do językowych) nie nadają znaczenia. To znaczy, że nie posługują się mową. Pierwsze prawdziwe słowa (sensowne sylaby, ich ciągi używane na określenie zawsze tej samej osoby, sytuacji, tego samego przedmiotu) dzieci wypowiadają ok 11-12 miesiąca życia. Dopiero po 18 miesiącu życia zaczynają je łączyć w wypowiedzi dwuwyrazowe. Wielu lingwistów dopiero ten moment uznaje za początek prawdziwego języka. Rozwój mowy warunkowany jest przez dojrzewanie mózgu, który rośnie gwałtownie do wieku ok. 2 lat. Wtedy tworzy się wiele nowych połączeń między komórkami nerwowymi. Stąd też, w takim a nie innym momencie życia, dziecko zaczyna mówić. Rozwój mowy warunkowany jest więc biologicznie.
Mimo że dzieci w 1. roku życia faktycznie nie mówią i przez długi czas nie rozumieją mowy, to przygotowują się do posługiwania językiem. W tym okresie szczególne znaczenie ma dla nich melodia języka, operowanie tonami o różnej wysokości. Co dzieje się przez pierwsze 12 miesięcy życia w sferze rozwoju językowego? Oto przegląd zachowań dziecka, charakterystycznych zjawisk.
1 – 2 tydzień: krzyk, inne nieokreślone dźwięki wydawane przypadkowo
1 ? 2 miesiąc:postękiwanie, czkawka, sapanie, mlaski, piski, pochrząkiwanie, reakcje orientacyjne na głos ludzki (zatrzymanie ruchów)
2 miesiąc – gruchanie: przeważają dźwięki gardłowe oraz niektóre samogłoski; pojawia się ono w momencie nasycenia i ogólnie dobrego samopoczucia; jest to ćwiczenie aparatu artykulacyjnego odbywające się równocześnie z ćwiczeniami aparatu ruchowego (ruchy całego ciała, zwłaszcza rąk i nóg ? rytmiczne naprzemienne prostowanie i zginanie połączone z ruchami języka, warg, szczęk itd.)
3 miesiąc: ożywienie na widok osoby dorosłej i gruchanie, szukanie źródła dźwięku
3 ? 4 miesiąc: możliwość wywoływania aktywności dziecka w wyniku pojawienia się osoby dorosłej, szerszy repertuar dźwięków
5 miesiąc: wrażliwość na melodię, intonację, początki gaworzenia (zamierzonego powtarzania dźwięków mowy, które odbywają się pod kontrolą słuchu)
6 – 9 miesiąc: szczytowy okres gaworzenia opartego na powtarzaniu dźwięków z otoczenia, pojawiają się głoski zębowe (t, d, s) i wargowe (p, b); wydawanie dźwięków związane jest ze stanem emocjonalnym dziecka
9 ? 11 miesiąc rozwój samonaśladownictwa i naśladowanie struktur dźwiękowych otoczenia: wytwarzanie całych łańcuchów sylab, rozwój słuchu językowego, początek rozumienia (rozpoznawanie słów w określonych sytuacjach), strukturalizacja gaworzenia ? odtwarzanie struktury słów (zamiast powtarzania sylab: ?ma-ma-ma-ma?; odtwarzana jest struktura słowa: ?ma-ma?)
11 ? 12 miesiąc: wypowiedzenie pierwszych słów, czyli sylab lub ich ciągów, które mają sens ? używane są do określenia zawsze tej samej osoby sytuacji, tego samego przedmiotu
od 12 miesiąca: intensywny rozwój rozumienia, wzrost liczby używanych słów
Izabela Kieś