Zmysł słuchu kształtuje się bardzo wcześnie w okresie płodowym i przy urodzeniu jest dojrzały do pracy (zarówno ucho, jak nerw słuchowy i ośrodki słuchowe w korze mózgowej). Słuch pozwala nam odbierać mowę.
Słysząc rozumiemy, co inni do nas mówią i kontrolujemy własne mówienie. Odbiór mowy (cudzej i własnej) to złożony proces, w którym uczestniczą:
- słuch fizjologiczny
- słuch fonematyczny
- pamięć słuchowa wyrazów
- umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami
- umiejętność rozpoznawania związków występujących między wyrazami w zdaniu.
Wymienione elementy mają układ hierarchiczny. Podstawą jest słuch fizjologiczny, który warunkuje rozwój słuchu fonematycznego i kolejnych coraz bardziej złożonych funkcji.
Słuch fonematyczny pozwala nam odróżniać i utożsamiać dźwięki.
Dzięki niemu słyszymy, że np. ?r” i ?l” to różne dźwięki. Rozwijając się dzieci uczą się najpierw rozróżniać najbardziej odmienne dźwięki (np. najpierw rozróżniają ?a” wymagające najszerszego otwarcia ust od innych samogłosek). Później dopiero uczą się odróżniać zbliżone głoski (np. wśród samogłosek ?i”-?e”; wśród spółgłosek – dźwięczne i bezdźwięczne). Umiejętność ta pozwala z kolei odróżniać wyrazy podobne pod względem brzmienia, np. ?kura : kula”
Pamięć słuchowa wyrazów pozwala na zapamiętanie liczby sylab w wyrazie (czyli jego długości), kolejności sylab, liczby głosek w sylabach. Gdy już w korze mózgowej są utrwalone wzorce słuchowe wyrazów, dziecko może je kojarzyć z pojęciami i zaczyna rozumieć mowę. Umiejętność rozumienia słów pojawia się pod koniec pierwszego roku życia, zanim dziecko wypowie pierwsze słowo. Zawsze rozumienie poprzedza mówienie.
Zanim jakikolwiek element języka (wyraz, konstrukcja gramatyczna) pojawi się w mowie czynnej, musi być wielokrotnie usłyszany i zrozumiany przez dziecko. Dlatego jeśli mowa rozwija się u dziecka z opóźnieniem, jest niezrozumiała, należy się zastanowić i zbadać, czy jego słuch właściwie funkcjonuje we wszystkich zakresach. Najpierw oczywiście sprawdzamy jak działa słuch fizjologiczny u audiologa. Pozostałe funkcje słuchowe sprawdza logopeda.
Ważna wskazówka dla rodziców, opiekunów: aby funkcje słuchowe a w następstwie rozumienie mowy rozwijały się, musimy dziecku dostarczać wrażeń słuchowych. Dziecko musi słuchać mowy. Używajmy przy dziecku bogatego języka, bo czego nasza pociecha nie usłyszy od nas, tego nie będzie mówiła. Okres rozpoczęcia nauki w szkole to dla dziecka sprawdzian jego umiejętności językowych. Braki w tym zakresie bardzo trudno nadrobić.
Izabela Kieś