Wiele małżeństw przeżywa w pewnym momencie okres kryzysu lub załamania. Czasem jest on tak silny, że małżonkowie nie potrafią przezwyciężyć tych chwili słabości. Nie są w stanie wspólnie rozwiązać problemów, aż w pewnym momencie zapada decyzja o rozstaniu, w efekcie czego powstaje sytuacja, którą określa się mianem separacji.
Instytucja separacji budzi wiele emocji. Jedni uważają ją za niedopuszczalny przejaw podporządkowywania przepisów prawa państwowego prawu kanonicznemu, kościelnemu
i próbę utrudnienia dostępu do rozwodu. Sądzą oni, że pogorszy to sytuację kobiet pozostających w związkach małżeńskich, które uległy rozpadowi, jak i dzieci. Inni są zdania, że instytucja separacji – zachowująca formalne istnienie związku i uniemożliwiająca zawarcie nowego małżeństwa – pozwoli uregulować sytuację osobistą i majątkową osób, które ze względów religijnych nie chcą się rozwieść, będzie korzystna dla dzieci z rozbitych rodzin, może też pozytywnie wpłynąć na trwałość małżeństw, pozwalając uniknąć czasami zbyt pochopnej decyzji o rozwodzie. Separacja jest „młodą instytucją”, znaną prawu polskiemu dopiero od 1999 roku. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, każdy z nich może żądać, aby sąd orzekł separację. Mimo zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego, orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków. Sąd nie orzeka wwczas o winie, skutki są takie, jak gdyby żaden z nich nie ponosił winy. Separacja nie powoduje rozwiązania małżeństwa i może być zniesiona orzeczeniem sądu, co powoduje ustanie jej skutków. Rozwód powoduje ostateczne rozwiązanie małżeństwa. Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zawrzeć innego małżeństwa i jeśli wymagają tego względy słuszności, obowiązani są do wzajemnej pomocy, tak jak w małżeństwie. Po orzeczeniu separacji małżonek, który na skutek małżeństwa zmienił nazwisko, nie może wrócić do nazwiska rodowego. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostajcy w separacji są zobowiązani do wzajemnej pomocy.
Orzeczenie separacji powoduje ustanie między małżonkami wspólnoty majątkowej, a sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jednego z rodziców. Małżonek pozostający w separacji nie dziedziczy spadku w razie śmierci drugiego małżonka. Jeżeli jeden z małżonków wnosi o orzeczenie separacji, a drugi o rozwód, sąd orzeka, jeżeli jest to uzasadnione, rozwód.
Radosław Wasilewski