Wielu z nas, którzy uczestniczyli w procesie zastanawia się co składa się na koszty procesu. Najprościej można powiedzieć, że są to koszty związane z prowadzonym w sprawie postępowaniem, jeżeli podlegają uwzględnieniu przez sąd w orzeczeniu kończonym określone postępowanie. Natomiast koszty łączące się z daną sprawą, ale nieuwzględnione przez sąd, to koszty poza procesowe.
Przejdźmy jednak do meritum. Co więc składa się na koszty procesu ? należy zaliczyć do nich koszty sądowe, koszty zastępstwa procesowego – czyli udziału obrońcy, koszty osobistego udziału w sprawie strony a także (choć nie zawsze) koszty udziału mediatora. Jako pierwsze wyjaśnić należy koszty sądowe, do których zalicza się opłaty sądowe i wydatki. Mamy kilka rodzajów opłat sądowych – stałe, stosunkowe, podstawowe, tymczasowe, ostateczne i kancelaryjne. Opłata stosunkowa pobierana jest od pism wszczynających postępowanie w danej instancji w sprawach majątkowych i nie może być niższa od 30 zł. i wyższa od 100 tys. zł. Opłata stała jest pobierana w sprawach niemajątkowych a także niektórych sprawach majątkowych. Opłata stała to np. 600 zł. w sprawach o unieważnienie małżeństwa, ochronę naruszonego posiadania, rozwiązanie przysposobienia, ustalenie wstąpienia w stosunek najmu. Opłata podstawowa zawsze wynosi 30 zł. Opłata tymczasowa to opłata określona przez sędziego przewodniczącego w sprawie majątkowej, w której są trudności z ustaleniem wartości przedmiotu sporu. Opłata tymczasowa ulega przekształceniu w opłatę ostateczną w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Najbardziej znane społeczeństwu są opłaty kancelaryjne, które wynoszą 6 zł. za jedną stronę poświadczonego odpisu, a także 1 zł od wniosku o wydanie kserokopii dokumentu znajdującego się w aktach sprawy. Opłaty sądowej można dokonać przez: wpłatę gotówki w kasie sądu; znaczkami opłaty sądowej lub wpłatę na rachunek bankowy.
Ważną kwestia są koszty osobistego stawiennictwa strony na rozprawie, które to koszty strona sama pokrywa, ale może sporządzić spis kosztów i przedstawić w sądzie żądając zwrotu poniesionych wydatków na podstawie art. 109 k.p.c. Sąd przychyli się do wniosku o zwrot kosztów, jeżeli strona składająca wniosek wygra sprawę, wówczas koszty zostaną zasądzone od strony przeciwnej. Sąd orzekając o zwrocie kosztów procesu bierze pod uwagę różne czynniki. Gdy strona działa przez adwokata to kosztem procesu jest tylko wynagrodzenie jednego a nie więcej adwokatów. Jeżeli chodzi natomiast o koszty stawiennictwa na rozprawie strony, gdy działa przez adwokata, to nie uwzględnia się w tym wypadku kosztów osobistego stawiennictwa strony. Wyjątkiem jest np. wezwanie strony w celu przesłuchania. Sąd gdy uzna to za stosowne, w szczególnych przypadkach obciąży stronę przegrywającą tylko częścią kosztów procesu lub nie obciąży wcale. W żadnym wypadku nie może jednak zasądzić zwrotu kosztu procesu od strony wygrywającej na rzecz strony przegrywającej. Sporządzenie wniosku o zwrot kosztów procesu może nastąpić według norm przypisanych lub według spisu kosztów, który jest dla strony korzystniejszy, gdyż pozwala na zasądzenie kosztów adwokackich w postaci wielokrotności stawki minimalnej.