dr. Ryszard Stańczak
Pomimo, że sen stanowi prawie jedną trzecią długości ludzkiego życia przez bardzo długi czas zainteresowanie nim w kręgach naukowych było niewielkie. Już w Starym Testamencie, można znaleźć opis darowanie człowiekowi snu przez Boga.
Można wyróżnić dwa podstawowe podejścia do zagadnienia snu. Według pierwszego, sen zbliża nas do śmierci. Ten pogląd dominuje w kulturach Wschodu, na przykład w Tybecie nie pozwala się zasnąć kobietom rodzącym wierząc, że może to przyczynić się do ich śmierci.
W naszym kręgu kulturowym przeważa przekonanie, że sen jest dla człowieka okresem wypoczynku. Dlatego też kłopoty ze snem odczuwane są nie tylko jako przykre i uciążliwe, ale także jako zagrażające zdrowiu.
Dlaczego nie śpię?
Zaburzenia snu mogą dotyczyć zarówno jego długości, jak i jakości. W kryteriach pozwalających na rozpoznanie bezsenności, znajduje się pojęcie „snu nieregenerującego”. Pacjent, mimo że spał wystarczająco długo, nie czuje się wypoczęty.
Uważa się, że około 20% dorosłych osób cierpi na nią okresowo. Częściej chorują kobiety, ludzie w podeszłym wieku, osoby z problemami psychicznymi oraz osoby mające niższy status społeczno-ekonomiczny. Zaburzenia snu mogą dotyczyć różnych jego faz. I tak mówimy o kłopotach z zasypianiem, kłopotach z utrzymaniem ciągłości snu lub przedwczesnym budzeniem się nad ranem.
Wyróżniamy bezsenność: przygodną (trwającą kilka dni i występującą podczas pracy zmianowej, szybkiego przekraczania stref czasowych, nagłego stresu), krótkotrwałą (trwającą do 3 tygodni, może ona towarzyszyć chorobie lub przewlekłemu stresowi), długotrwałą (powyżej miesiąca).
Chorzy z przewlekłą bezsennością w ciągu dnia są mniej aktywni i wydolni. W porze udania się na spoczynek najczęściej przeżywają niepokój spowodowany obawami przed kolejną bezsenną nocą. Często próbują zmniejszyć niepokój za pomocą leków nasenno-uspokajających lub alkoholu.
Bezsenność często wynika z choroby lub stosowania leków lub używek Czasem zakłóceń snu należy upatrywać w środowisku, stresujących wydarzeniach życiowych lub nawet w fizjologicznym starzeniu.
Różne przyczyny
Najczęściej jednak bezsenność ma kilka przyczyn. Zaburzenia snu spowodowane czynnikami zewnętrznymi ustępują po wyeliminowaniu ich przyczyny. Większy problem stanowią zaburzenia idiopatyczne, a więc takie dla których współczesna medycyna nie potrafi znaleźć uchwytnej przyczyny.
Rozpoznanie bezsenności wymaga spełnienia kilku warunków: występowania problemów w zaśnięciu, utrzymania ciągłości snu lub jego złej jakości, problemy występują przez co najmniej trzy dni w tygodniu przez miesiąc, pacjent martwi się bezsennością wyrażając obawę co do jej skutków.
Leczenie bezsenności powinno rozpoczynać się od metod pozalekowych.
Czego unikać?
Drzemek w ciągu dnia. Tylko osoby starsze mogą sobie pozwolić na popołudniową drzemkę dłuższą niż kwadrans. Środków pobudzających. Kawa czy herbata wypijana przed południem nie zakłóca snu. Obfitych kolacji. Ostatni posiłek powinien być przed godziną 17. Należy unikać dużej ilości tłuszczu i alkoholu. Gorących kąpieli i pryszniców tuż przed snem.
Co trzeba robić? Być aktywnym fizycznie w ciągu dnia. W dzień przebywać jak najdłużej poza domem. Światło dzienne działa jak regulator snu. Jeść lekki posiłek na dwie godziny przezsnem. Zrelaksować się przed zaśnięciem. Należy ustanowić własny rytuał snu. Kłaść się spać i wstawać o stałej porze. Pozwala to uniknąć zakłóceń w rytmie snu i czuwania i zachować planowe godziny zasypiania.
O jednej porze
Bardzo ważne jest aby kłaść się do łóżka tylko wtedy, kiedy odczuwa się senność. Jeśli sen nie nadchodzi w ciągu 10-15 minut należy wstać i udać się do innego pomieszczenia i powrócić do łóżka kiedy ponownie pojawi się senność. Obawa przed bezsennością często skłania pacjentów do stosowania leków uspokajających.
Należy podkreślić, że poza wyjątkami (bezsenność w przebiegu kłopotów natury psychicznej), należy unikać leków uspokajających, które mogą dawać uzależnienie, zaś długotrwale stosowane nasilają zaburzenia snu. W celu łagodzenia napięcia i obaw przed zasypianiem zaleca się raczej stosowanie łagodnych preparatów tonizujących o charakterze ziołowym. Pomocne są także oddziaływanie o charakterze psychoterapeutycznym. W przypadku bezsenności przygodnej preferuje się nowoczesne leki nasenne pozbawione właściwości uzależniających