Uprawnienia kontrolerów biletów zwanych ?kanarami? reguluje ustawa Prawo przewozowe z dnia 15 listopada 1984 r. Ustawodawca w art. 33a dotyczącym kontroli dokumentów wprowadza punkt 3 zgodnie z którym: ?W razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego albo osoba przez niego upoważniona pobiera właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawia wezwanie do zapłaty.? Natomiast w razie gdy kontroler biletu stwierdzi, że nie mamy ważnego dokumentu potwierdzającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu wówczas ma prawo pobrać właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawić wezwanie do zapłaty.
Pobrana należność za przewóz i opłata dodatkowa, po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej odpowiadającej kosztom poniesionym przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego, podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania do zapłaty – umorzeniu, w przypadku udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu.
Kontroler biletu upoważniony przez przewoźnika ma prawo w razie odmowy zapłacenia kwoty należności, żądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego np. dowód osobisty, paszport, prawo jazdy. Jeżeli podróżny będzie uchylać się od zapłacenia należności i odmówi okazania dokumentu, wtedy kontroler może go ująć (także przy użyciu siły adekwatnej do sytuacji np. zagrodzić pasażerowi wyjście, bronić się w przypadku agresywnego pasażera, przytrzymać go a nawet związać) i niezwłocznie oddać w ręce Policji lub innych organów porządkowych, które ustalą tożsamość podróżnego.
Przepisy nie regulują sytuacji, czy kontroler, wysiądzie z kontrolowanym pasażerem na najbliższym przystanku i wypisze mandat, czy pojadą razem do końca kontroli. Uregulowana została za to sytuacja pasażera, który skończył 13 lat ? odpowiada on jak dorosły. Młodszy pasażer nie otrzymuje mandatu, tylko wysyłane zostaje zawiadomienie do opiekunów.
Natomiast w sytuacji uzasadnionego podejrzenia, że dokument przewozu albo dokument uprawniający do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego jest podrobiony lub przerobiony, kontroler może zatrzymać dokument za pokwitowaniem oraz przesłać go prokuratorowi lub Policji, z powiadomieniem wystawcy dokumentu. Do czasu przybycia funkcjonariusza Policji lub innych organów porządkowych, podróżny obowiązany jest pozostać w miejscu przeprowadzania kontroli albo w innym miejscu wskazanym przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego albo osobę przez niego upoważnioną.
Aldona Dzwonkowska