W miniony weekend w Skansenie w Kuligowie nad Bugiem gościli właściciele prywatnych muzeów etnograficznych z całej Polski oraz środowiska akademickie specjalizujące się w ochronie dziedzictwa kulturowego.
Okazją do spotkania był I Ogólnopolski Zjazd Kolekcjonerów Kultury Wsi i Małych Miast zorganizowany przez Fundację Dziedzictwo Nadbużańskie, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, Oddział Mazowiecki Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków oraz Lokalną Grupę Rybacką Zalew Zegrzyński.
Otwarcie Zjazdu oznajmił huk armatni, a uświetniło go przecięcie wstęgi w wiacie rybackiej przez wnuczkę właściciela skansenu, Wojciecha Urmanowskiego ? Karolinę oraz rodowitego kuligowianina ? Janusza Dąbrowskiego. Wiata, jest nowym obiektem na terenie Skansenu. Ma promować rybołówstwo regionu.
Prof. Jacek Weiss ogłosił wyróżnienia nadane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za zasługi dla kultury polskiej. Po nim wystąpiła prof. Anna Malewska-Szałygin, dyrektor Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW zachęcając do współpracy z Instytutem. Wykład inaugurujący wygłosił prof. Włodzimierz Mędrzecki z Instytutu Historii PAN. Jego słowa wskazały na wysoką wartość prywatnych muzeów dla zachowania i promowania lokalnego dziedzictwa kulturowego. Dziesięciu kolekcjonerów z terenu całej Polski (Zdzisław Bziukiewicz z Wachu, Andrzej Kongiel z Prostyni, Przemysław Rogal z Wąsowa, Krzysztof Jędrzejek z Laskowej, Marian Pozorek z Warszawy, Stanisław Jachymek z Guciowa, Wojciech Brzozowski ze Sromowa, Janusz Borkowski z Redecza Krukowego, Andrzej Puszko z Owczarni i Marek Purwin z Wiązownej) zaprezentowało swoją pasję w sposób multimedialny ? barwne opowieści o przedsięwzięciach ubarwiając zdjęciami, filmami, tomami poezji, albumami i folderami rozdawanymi słuchaczom.
Nie zabrakło momentów przepełnionych emocjami ? radosnych, refleksyjnych, wzruszających, dających do myślenia. Wspólnym mianownikiem sobotnich wystąpień była chęć poznania i nawiązania współpracy z innymi podobnie czującymi i myślącymi ludźmi. Przebijała się chęć powołania do życia stowarzyszenia zrzeszającego prywatne skanseny, które to mogłoby pomóc w problemach dotykających kolekcjonerów w ich działaniach. Sobota upłynęła pod znakiem licznych atrakcji dla gości. Kiermasz jadła, wyrobów kowalskich, biżuterii, ceramiki artystycznej, tkanin, miodu i produktów regionalnych uzupełniały pokazy kowalstwa i garncarstwa oraz malowanie twarzy najmłodszym zjazdowiczom. Dzień zakończył występ Towarzystwa Gospodyń Wiejskich Nadbużanki ? który odgonił chłód wrześniowego wieczoru.
Niedziela była dniem poświęconym wymianie poglądów oraz konsultacjom z fachowcami z zakresu muzealnictwa, etnografii, promocji dziedzictwa oraz konserwacji zabytków. Kolekcjonerzy, po raz pierwszy w historii, mieli możliwość podyskutowania o swoich problemach nie tylko we własnym gronie, ale też z osobami znającymi liczne możliwości ich rozwiązywania. Nie zabrakło przychylnej kolekcjonerom instytucji samorządowej – udanymi pomysłami na promocję zbiorów podzieliła się dyrektor Powiatowego Centrum Dziedzictwa i Twórczości w Wołominie ? Jola Boguszewska. Etnografowie z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW przedstawili praktyczne działania pomocowe realizowane w prywatnych skansenach. Kolekcjonerzy mogą liczyć z ich strony na pomoc w inwentaryzacji zbiorów, tworzeniu ekspozycji i promocji internetowej. Ponad godzinna dyskusja wywiązała się dzięki wystąpieniu dr Katarzyny Waszczyńskiej poświęconemu rejestrowaniu kolekcji jako muzeów oraz wiążących się z tym przywilejach i obowiązkach. Dyskusję tę podsyciły późniejsze wystąpienia członków Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, w tym prezesa oddziału mazowieckiego Jerzego Szałygina. Konserwatorzy przybliżyli kolekcjonerom prawo ochrony zabytków od strony organizacji instytucji zajmujących się jego egzekwowaniem, wyjaśnili zawiłości rejestrowania zabytków oraz różnice pomiędzy ochroną muzealną a konserwatorską.
Zjazd zakończyły wystąpienia Sekcji Młodych Konserwatorów. W przystępny i widowiskowy sposób doradzali oni jak samodzielnie radzić sobie ze zniszczeniami zabytków z drewna, metalu, kamienia, tkaniny oraz jak dbać o kolekcje obrazów. Właściciele prywatnych skansenów i muzeów etnograficznych natrafiają w swojej działalności na liczne problemy. Niektóre wynikają z braku uregulowań prawnych lub ich nieprecyzyjności, czasem z niechęci innych osób i instytucji, a przede wszystkim z braku środków i dużych trudności z ich pozyskiwaniem. Wymiana doświadczeń oraz porady ekspertów na pewno zaprocentują w przyszłości, o czym przekonamy się podczas planowanego na przyszły rok II Zjazdu. Być może będzie to też uroczystość założenia Stowarzyszenia Kolekcjonerów Kultury Wsi i Małych Miast, nad czym dyskutowano przez cały weekend. Tymczasem, do końca 2013 ukaże się książka dokumentująca wystąpienia z tej edycji. Posłuży ona kolekcjonerom, którzy nie wzięli w nim udziału a także wszystkim osobom, którym bliskie jest zachowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego.
Pomysłodawca, organizator
Jacek Żukowski
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego